کد مطلب:18804 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

ازديدگاه امام علي درنهج البلاغه چگونه عدل برتر از جود است؟

فرد با هوش ونكته سنجي از امير المؤمنين(ع) سؤال مي كند:
اَلْعَدْلُ اَفْضَلُ اَم اَلْجودُ؟
[آيا عدالت شريفتر و بالاتر است يا بخشندگي؟]
مورد سؤال دو خصيصة انساني است. بشر همواره از ستم گريزان بوده است وهمواره احسان ونيكي ديگري راكه بدون چشمداشت پاداش انجام مي داده، مورد تحسين وستايش قرار داده است، پاسخ پرسش بالا خيلي آسان به نظر مي رسد: جود و بخشندگي از عدالت بالا تر است، زيرا عدالت رعايت حقوق ديگران وتجاوز نكردن به حدود وحقوق آنهاست، اما جود اين است كه آدمي با دست خود حقوق مسلم خود را نثار غير مي كند. آنكه عدالت مي كند به حقوق ديگران تجاوز نمي كند ويا حافظ حقوق ديگران است و اما آنكه جود ميكند، فداكاري مي نمايد وحق مسلم خود را به ديگري تفويض مي كند، پس جود بالاتر است. واقعاً هم اگر تنها با معيارهاي اخلاقي و فردي بسنجيم، مطلب از اين قرار است؛ يعني جود بيش از عدالت معرف ونشانة كمال نفس و رقاء روح انسان است، … .
ولي علي(ع) بر عكس نظر بالا جواب مي دهد. علي(ع) به دو دليل مي گويد عدل از جود بالاتر است؛ يكي اينكه:
«اَلْعَدْلُ يَضَعُ اَلْاُمُورَ مَواضِعَها وَ الْجودُ يُخْرِجُها مِنْ جَهَتِها.»
[عدل جريانها را در مجراي طبيعي خود قرار مي دهد، اما جود جريانها را از مجراي طبيعي خود خارج مي سازد. ]
زيرا مفهوم عدالت اين است كه استحقاقهاي طبيعي و واقعي در نظر گرفته شود و به هر كس مطابق آنچه به حسب كار واستعداد لياقت دارد داده شود؛ اجتماع حكم ماشيني را پيدا مي كند كه هر جزء آن درجاي خودش قرار گرفته است. و اما جود درست است كه از نظر شخص جود كننده- كه مايملك مشروع خويش را به ديگري مي بخشد- فوق العاده با ارزش است، اما بايد توجه داشت كه يك جريان غير طبيعي است، مانند بدني است كه عضوي از آن بدن بيمار است و ساير اعضا موقتاً براي اينكه آن عضو را نجات دهند فعاليت خويش را متوجه اصلاح وضع او مي كنند. از نظر اجتماعي، چه بهتر كه اجتماع چنين اعضاي بيماري را نداشته باشد تا توجه اعضاي اجتماع به جاي اينكه به طرف اصلاح وكمك به يك عضو خاص معطوف شود، به سوي تكامل عمومي اجتماع معطوف گردد.
ديگر اينكه:
«اَلْعَدْلُ سائِسٌ عامٌّ وَ الْجُودُ عارِضٌ خاصٌّ.»
عدالت قانوني است عام، ومدير ومدبري است كلي و شامل كه همه اجتماع را در بر مي گيرد، و بزرگراهي است كه همه بايد از آن بروند، اما جود و بخشش يك حالت استثنايي و غير كلي است كه نمي شود رويش حساب كرد.
اساسا جود اگر جنبه قانوني و عمومي پيدا كند و كليت يابد، ديگر جود نيست. علي(ع) آنگاه نتيجه گرفت:
«فَالْعَدْلُ اَشْرَفُهُما وَ اَفْضَلُهُما.» (نهجالبلاغه، حكمت 429)
[پس از ميان عدالت و جود، آنكه اشرف و افضل است عدالت است.]

---

مجموعه آثار شهيد مطهري ج14 ـ سيري در نهج البلاغه صفحه: 435
شهيد مطهري